Uppgröftur fornleifa á Bessastöðum

Á árunum 1987-1996 fóru fram á Bessastöðum umfangsmestu fornleifarannsóknir sem fram að því höfðu verið gerðar á Íslandi.

Þegar viðgerðir og endurbætur hófust á Bessastaðastofu árið 1987, kom í ljós að undir henni voru allt að 3,5 m þykk mannvistarlög, sem hlaðist höfðu upp af eldri mannvistarleifum. Hófust þá á staðnum umfangsmestu fornleifarannsóknir sem enn hafa verið gerðar á Íslandi. Á árabilinu 1987-1996 var stór hluti bæjarhólsins á Bessastöðum rannsakaður og er rannsóknarsvæðið rúmlega fjögur þúsund fermetrar. Aðeins er búið að vinna úr hluta rannsóknargagna en hægt er að skoða ýmsa þeirra muna sem fundust við uppgröftinn í kjallara Bessastaðastofu og horfa inn á gólf landfógetabústaðar konungsgarðsins frá 18. öld og sjá minjar frá 15.-16. öld.

Byggð á 10.-11. öld

Á Bessastöðum hófst búseta að öllum líkindum þegar á síðari hluta 10. aldar, eða um tveimur öldum fyrr en ritheimildir nefna staðinn. Fundist hafa allmiklar minjar um þessa fyrstu búsetu, m.a. leifar af tveimur stórum skálum, búr og eldhús, jarðhús, útihús og garðar.

Bessastaðir virðast hafa verið allstórt býli frá upphafi og haldið þeirri stöðu um aldir. Bæjarhóllinn er einn sá stærsti á Íslandi, rúmlega 50 m breiður og 150 m langur. Bæjarhúsin hafa ekki alltaf verið á sama stað, heldur færst fram og aftur um bæjarhólinn.

Konungsgarður

Undir Bessastaðastofu og á flötinni fyrir framan hana fundust margvíslegar leifar hinna ýmsu bygginga konungsgarðsins á Bessastöðum, sem stóðu á 17. og 18. öld. Hægt hefur verið að fá nokkuð góða mynd af bæjar- og húsaskipan konungsgarðsins út frá fornleifarannsóknunum. Þær sýna að byggingarsaga konungsgarðsins er flókin og einnig kom í ljós að á Bessastöðum virðast hafa verið byggð hús með bindingsverki allt frá 15.-16. öld, þ.e. húsagerð sem ekki tíðkaðist almennt á Íslandi.

Beinaleifar og skordýr

Rannsóknir á beinaleifum og skeljafundir benda til þess að að nautgriparækt og útgerð hafi skipt meira máli á Bessastöðum á fyrstu öldum, en að sauðfjárbúskapur hafi tekið yfirhöndina á síðari hluta miðalda.

Góð varðveisla á sumum elstu mannvistarlögum á Bessastöðum hefur varpað nýju ljósi á hvaða skordýr fluttust með landnámsfólki til landsins. Mörg skordýr lifa í svo sérhæfðu umhverfi að þau geta gefið mikilvægar upplýsingar um nánasta umhverfi mannsins og ýmsar athafnir hans. Á Bessastöðum hafa fundist elstu eintök allmargra skordýrategunda, sem bárust til landsins með mönnum. Eitt stærsta og fjölbreyttasta safn fornvistfræðilegra gagna hér á landi hefur orðið til við rannsóknirnar á Bessastöðum.

Ýmsir munir

Við fornleifauppgröftinn á Bessastöðum hafa fundist á annað þúsund gripa. Flestir þeirra eru brot af hversdagslegum búsáhöldum, sem hafa brotnað og verið hent. Nefna má fjölmörg leirkers- og postulínsbrot úr diskum og ílátum, kljásteina, fiskisleggjur, nagla, pottbrot, krítarpípur, brýni, kvarnarsteina o.s.frv.

Nokkra furðu hefur vakið hve fáir gripir hafa bent til þess að þarna var aðsetur helstu höfðingja landsins á sínum tíma. Þó má ráða af sumum fundanna að hér var ekki venjulegt bændabýli. Nefna má byssukúlur og byssutinnu, leifar af fallbyssu, myndskreyttar glerrúður og austurlenskt postulín, og síðast en ekki síst mikið magn af vínflöskum. Þá má líka nefna litla útskorna mannsmynd úr beini sem sýnir mann í embættisklæðnaði frá miðri 18. öld.

Horft út eftir gangi í fornleifakjallara Bessastaðastofu.
Brot úr hverfisteini og fleiri fornir munir á Bessastöðum.
Þessi síða notar fótspor
Skoða nánar